Maladaptive behavior คืออะไร?

Maladaptive behavior คืออะไร?

ดร.มฤษฎ์ แก้วจินดา (Ph.D.)
นักจิตวิทยาการปรึกษาผู้เชี่ยวชาญ
EMDR Psychotherapy Supervisor and Brainspotting Psychotherapy Practictioner

ในทางจิตวิทยา maladaptive behavior คือพฤติกรรมไม่พึงประสงค์ เป็นกลไกการป้องกันตัว การปรับตัวหรือการแสดงพฤติกรรมบางอย่างออกมาเพื่อลดความเครียดวิตกกังวลที่มี เช่นพฤติกรรมที่มักหลีกเลี่ยงการเผชิญกับความเครียด หรือมีพฤติกรรมรุนแรงไม่เหมาะสมเมื่อเจอภาวะท้าทาย กดดัน maladaptive behavior ส่งผลด้านลบแต่ก็เป็นการที่เราได้ตอบสนองความต้องการบางอย่าง

อย่างไรก็ตามการแสดงพฤติกรรมต่างๆหรือบางครั้งมีพฤติกรรมที่ไม่เหมาะสมเป็นผลมาจากปมบาดแผลหรือผลกระทบทางจิตใจที่เคยมีประสบการณ์มา maladaptive behavior ส่งผลเสียกับเราและมักเป็นอุปสรรค์ในการพัฒนาทักษะตัวเอง การแสดงพฤติกรรมไม่เหมาะสมเป็นผลมาจากการไม่มีทักษะในการจัดการด้านปัญหาสุขภาพจิตที่มี การแสดงพฤติกรรมที่ไม่เหมาะสม ไม่ได้ช่วยให้เราสามารถแก้ไขต้นตอสาเหตุของปัญหานั้นได้อย่างถาวร เป็นแค่เพียงการระบายออกของความบกพร่อมด้านจิตใจชั่ววูบเท่านั้น

สัญญาณของmaladaptive behavior ที่พบเห็นบ่อยเช่น

• หลีกเลี่ยงสิ่งที่ทำให้เครียด หรือไม่พอใจ
• มักอยู่ในจินตนาการหรือฝันกลางวันตัดขาดจากปัจจุบัน เพื่อหลีกหนีโลกความเป็นจริง
• มักเก็บซ่อนความรู้สึกที่แท้จริง ไม่เปิดเผย
• ทำร้ายตัวเองเพื่อให้คลายความเครียด
• ระเบิดอารมณ์เมื่อโมโห
• กินอาหารจำนวนมากเพื่อช่วยให้ลดความวิตกกังวล
• ใช้สารเสพติดในการจัดการกับความวิตกกังวล
• ถอนตัวออกจากสังคมไม่เข้าสังคม

Maladaptive behavior มักมีสาเหตุจากปัญหาด้านสุขภาพจิต ความซับซ้อนในความสัมพันธ์ที่เกี่ยวข้องกับคน สิ่งแวดล้อมและพันธุกรรม ปัจจัยเหล่านี้มีผลต่อปัญหาด้านความแข็งแกร่งด้านจิตใจ ปัญหาด้านสุขภาพจิต การปรับตัวและทักษะในการแก้ปัญหาในชีวิตและการพัฒนาตัวเอง คนที่มีพฤติกรรมเหล่านี้มักไม่ตระหนักรู้ถึงภาวะด้านสุขภาพจิตของตนเอง

ปัจจัยที่ส่งผลต่อพฤติกรรมไม่พึงประสงค์ได้แก่

1 ปมบาดแผลทางใจ (Trauma)

โดยเฉพาะในวัยเด็ก การพัฒนาปรับตัวกับสิ่งแวดล้อมมีผลมากที่สุดต่อพฤติกรรมที่แสดงออกในวัยโต เช่น พฤติกรรมการทำร้ายตัวเอง โทษตัวเอง พฤติกรรมการเสพติด หรือใช้สารเสพติด การมีเพศสัมพันธ์ที่เสี่ยงและไม่ปลอดภัยเป็นต้น

2. ปัญหาด้านสุขภาพจิตต่างๆและโรคทางพันธุกรรมบางอย่าง

มีปัญหาเกี่ยวกับภาวะความวิตกกังวล ซึมเศร้า แพนิคแอคแทค และโรคบุคคลิคภาพที่บกพร่อง หรือโรคออทิสติกที่มักเป็นอุปสรรคด้านการสื่อสารทำให้ส่งผลต่อพฤติกรรมไม่เหมาะสม อย่างไรก็ตามปัญหาด้านสุขภาพจิตหากถูกกระตุ้นก็มักจะแสดงออกถึงพฤติกรรมที่ไม่เหมาะสมได้เพื่อเป็นการปลดปล่อยอารมณ์ที่ไม่ปกติหรือรู้สึกไม่สบายใจในบางสถานการณ์

3. ความคิดผิดเพี้ยน

มีความคิดบิดเบือนไปจากความเป็นจริง ความคิดแคบจำกัด ไม่มีความยืดหยุ่น คิดวนเวียน และมักจะวิตกกังวลเรื่องเหตุการณ์ในอนาคตที่ยังไม่เกิดและคาดเดาแต่เรื่องลบซึ่งอาจนำสู่การแสดงออกถึงพฤติกรรมที่ไม่เหมาะสม

4. พฤติกรรมเลียนแบบ

พฤติกรรมที่ไม่เหมาะสม (maladaptive behavior) อาจเกิดได้ด้วยการสังเกตเรียนรู้ หรือได้รับประสบการณ์โดยตรงจากการดูการ การสั่งสอน การถูกบังคับ การถูกทำโทษ หรือการเลี่ยงการเผชิญหน้ากับบางอย่าง

วิธีรักษาพฤติกรรมที่ไม่พึงประสงค์ทำได้อย่างไร?

พฤติกรรมที่ไม่พึงประสงค์ส่งผลต่อการใช้ชีวิต การอยู่ร่วมกับผู้อื่นในสังคม รวมทั้งสร้างความวิตกกังวลเป็นปัญหาต่อการใช้ชีวิต วิธีแก้ไขในเบื้องต้นควรไปพบผู้เชี่ยวชาญเพื่อรับแนวทางในการแก้ไขและปรับเปลี่ยนแนวทางรูปแบบทางความคิดที่ส่งผลต่อการแสดงออกของพฤติกรรมที่ไม่เหมาะสม

แนวทางการรักษา ผู้เชี่ยวชาญอาจรักษาด้วยจิตบำบัดเพื่อเป็นการมุ่งเน้นไปในเรื่องรูปแบบทางความคิดที่ส่งผลต่อพฤติกรรมการแสดงออก นักจิตวิทยาผู้เชี่ยวชาญจะสามารถช่วยแนะแนวทางด้านพฤติกรรมที่มีปัญหาเช่น พฤติกรรมหลีกเลี่ยงไม่เผชิญหน้ากับปัญหาอุปสรรค การจัดการกับอารมณ์โกรธโมโห พฤติกรรมที่ส่งเสริมความปลอดภัยให้ได้ทำงานกับปัจจัยเหล่านี้ได้เต็มที่ในการแก้ไขให้กลับมีพฤติกรรมที่ดีขึ้น บางกรณีที่ได้รับผลกระทบด้านโรคประจำตัวหรือโรคทางพันธุกรรมอาจต้องมีการใช้ยาร่วมด้วยเพื่อช่วยลดความวิตกกังวลและให้สามารถจัดการกับภาวะอารมณ์ได้ดีขึ้น อย่างไรก็ตามการแก้ปัญหาด้านพฤติกรรมที่ไม่พึงประสงค์ในระยะยาวต้องได้รับการปรับเปลี่ยนวิธีคิดในการตอบสนองต่อความเครียดและความวิตกกังวลอย่างถูกต้อง การตอบสนองต่อความเครียดในเชิงบวกช่วยลดปัญหาอุปสรรคความท้าทายที่เข้ามาในชีวิต รวมทั้งการเผชิญหน้าและรับมือกับคนรอบข้างที่ต้องมีปฎิสัมพันธ์ด้วยเป็นทักษะที่ต้องเรียนรู้และปรับเปลี่ยนวิธีการรับมือเพื่อสามารถใช้ชีวิตอยู่ร่วมกับผู้อื่นในสังคมได้อย่างปกติสุข

 

จิตบำบัดแบบ EMDR กับการรักษาmaladaptive behavior

กระบวนการทำงานของ EMDR therapy ทำงานกับเครือข่ายความทรงจำด้านลบที่ส่งผลกระทบต่ออารมณ์ และความคิดของบุคคลา ให้มีการจัดเรียงประมวลผลการทำงานใหม่ ข้อมูลความทรงจำเหล่านี้ที่ถูกเก็บไว้ในสมองหากไม่ได้รับการจัดการประมวลผลใหม่อย่างถูกต้องจะทำให้ติดค้างเสมือนปมค้าใจ ซึ่งจะส่งผลต่ออารมณ์ความรู้สึก และสุขภาพร่างกาย ส่งผลให้อารมณ์อ่อนไหวเปราะบาง ร่างกายเจ็บป่วยง่าย เจ็บป่วยบ่อยๆ หรือเรื้อรัง  มีการใช้การกระตุ้นสมองสองด้าน (Bilateral stimulation) ซึ่งช่วยให้สมองได้รับการกระตุ้นให้เกิดความสมดุลในการทำงาน และรับรู้การอยู่ในปัจจุบันขณะกับนักจิตวิทยาระหว่างที่กำลังทำงานกับความทรงจำปมด้านลบไปพร้อมๆ กัน กระบวนการนี้ช่วยให้สมองได้ทบทวนความทรงจำด้านลบ และฟื้นฟูการทำงานตามกระบวนการที่ควรจะเป็นได้อย่างสมบูรณ์ตามธรรมชาติของสมอง

 

ทักษะใดที่ช่วยเปลี่ยนพฤติกรรมให้เป็นเชิงบวกได้?

พฤติกรรมไม่พึงประสงค์สามารถปรับเปลี่ยนให้ดีขึ้นได้แต่ควรได้รับการช่วยเหลือแนะนำจากผู้เชี่ยวชาญ การเข้ารับการทำบำบัดด้านจิตใจหรือมีความอดทนเรียนรู้วิธีการเบื้องต้นด้านภาวะจิตใจของตัวเองก็สามารถช่วยพัฒนาแก้ไขพฤติกรรมให้ดีขึ้นได้ การเพิ่มการรับรู้ด้านภาวะจิตใจของตัวเองเป็นการช่วยป้องกันไม่ให้พฤติกรรมที่ไม่พึงประสงค์เพิ่มระดับความรุนแรงมากขึ้น การเรียนรู้ทักษะต่างๆดังต่อไปนี้ก็เป็นการช่วยลดภาวะความวิตกกังวลและความเครียดที่อาจเผชิญหน้าได้เช่นกัน

ทักษะที่ช่วยลดภาวะmaladaptive behavior

1. เรียนรู้ทักษะด้านสังคม

ทักษะด้านการสนทนา การพูดคุยพบปะทำความรู้จักกับเพื่อนใหม่ การพัฒนาทักษะด้านสังคมช่วยให้เรามีปฎิสัมพันธ์กับคนอื่นได้ง่ายขึ้นและเป็นการลดภาวะความวิตกกังวลหรือภาวะหวาดกลัวสังคมได้

2. มีความรับผิดชอบต่อตัวเอง

ดูแลจัดการหน้าที่การงานความรับผิดชอบที่มี เพื่อพัฒนาทักษะคุณภาพชีวิตของตนให้ดีทั้งงานในชีวิตประจำวัน งานบ้านการดูและตัวเอง กินนอนออกกำลังกายและทำกิจกรรมเพื่อพัฒนาทักษะด้านร่างกายและจิตใจให้เป็นปกติอย่างสม่ำเสมอ

3.เรียนรู้ทักษะใหม่ๆ

บางครั้งการเริ่มต้นเรียนรู้ทักษะใหม่ที่ไม่คุ้นเคยอาจทำให้เราเกิดความอึดอัด เช่นการพูดในที่สาธารณะแต่หากได้ฝึกฝนทักษะบ่อยๆจนชำนาญทักษะใหม่ก็สามารถช่วยให้เราไม่กลัวการพูดบนเวทีได้

4. เรียนรู้การควบคุมอารมณ์

การควบคุมอารมณ์เป็นทักษะที่สำคัญและจำเป็นอย่างยิ่งเวลาเรามีความภาวะขุ่นเคืองไม่สบายใจ อาจใช้วิธีเบื้องต้นดังนี้

• ระบุอารมณ์ได้- เรียนรู้ที่จะเข้าใจอารมณ์ของตัวเองในสถานการณ์ต่างๆ
• มองหาวิธีในการเปลี่ยนไปสู่พฤติกรรมที่ดีเพื่อช่วยทักษะการพัฒนาตัวเองมากกว่าการหลบเลี่ยง
• เปลี่ยนความสนใจ หากความท้าทายส่งผลกระทบต่ออารมณ์ลบลองใส่ความคิดบวกและการมองมุมที่เป็นบวกแทน
  
   

อย่างไรก็ตามการเรียนรู้เท่าทันภาวะอารมณ์และความตึงเครียดของตนเองเป็นสิ่งที่สำคัญเป็นอย่างยิ่งในการลดพฤติกรรมอันไม่พึงประสงค์ การรู้จักเข้าใจอารมณ์ตัวเองและตัวกระตุ้นที่มักสร้างให้เกิดพฤติกรรมที่มีปัญหาเป็นเรื่องจำเป็นที่ต้องได้รับการเรียนรู้และแก้ไขหากไม่สามารถจัดการได้และต้องการแก้ไขควรมาพบและปรึกษาผู้เชี่ยวชาญด้านจิตวิทยาเพื่อได้รับการสนับสนุนด้านจิตใจในการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมให้เป็นบวกที่ถูกต้องและปลอดภัย

 

 

 

อ้างอิง

https://connect.springerpub.com/highwire_display/entity_view/node/70015/full
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3420375/
https://mattpmhnp.com/2023/01/03/trauma-adapting-to-your-adaptation/
https://www.healthline.com/health/maladaptive-behavior
https://www.healthline.com/health/maladaptive-behavior#maladaptive-traits
https://www.verywellmind.com/what-is-the-meaning-of-maladaptive-3024600#:~:text=Maladaptive%20behaviors%20can%20emerge%20for,to%20cope%20with%20their%20discomfort.
https://www.psychologytoday.com/us/blog/beastly-behavior/201903/maladaptation-in-evolutionary-psychology#:~:text=In%20evolutionary%20psychology%2C%20maladaptive%20theory,no%20longer%20beneficial%20for%20fitness.