ติดกับดักทางความคิดอาจทำชีวิตไม่ก้าวหน้า

ดร.มฤษฎ์ แก้วจินดา (Ph.D) 

นักจิตวิทยาการปรึกษาผู้เชี่ยวชาญ และนักจิตบำบัด

Certified EMDR and Brainspotting Therapy

Mind Traps หรือ thinking traps คือรูปแบบวิธีทางความคิด หรือกระบวนการทางความคิดซึ่งในแต่ละคนไม่เหมือนกันและส่วนใหญ่กับดักทางความคิดนี้มักจะโน้วเอียงไปในแนวทางด้านลบ และบิดเบือนการรับรู้ในสิ่งที่เป็นจริงที่เกิดขึ้น

ซึ่งกับดักทางความคิดนี้จะอยู่เข้าไปส่วนลึกของจิตใจและการรับรู้ของเรา ทำให้เกิดความคิดและการตัดสินแบบรีบสรุปและส่อไปในทางลบ

ปัจจัยด้านความคิดลบที่ทำให้บิดเบือนความเป็นจริงมีอะไรบ้าง

1.    มีความคิดแค่ขาว กับ ดำ 

ซึ่งในความเป็นจริงโลกยังมีสีเทาด้วย เช่นหากเราถูกไล่ออกจากงาน ก็ไม่ได้แปลว่าชีวิตเราจะล้มเหลวไปในทุกๆเรื่อง ให้แทนที่ความคิดลบด้วยการมองว่าการเปลี่ยนแปลงกำลังจะนำพาชีวิตไปสู่สิ่งที่ดีกว่า ให้มองว่าชีวิตไม่ใช่ว่าจะต้องสมบรูณ์แบบไปซะทุกอย่าง

2.   ใช้อารมณ์ตัดสิน

เช่น การโดนไล่ออกเพราะบริษัทไม่เห็นคุณค่าของเรา ทำให้เราเกิดความรู้สึกน้อยเนื้อต่ำใจด้อยค่า แต่นั้นไม่ได้หมายความว่าชีวิตของเราจะต้องหมดคุณค่ากับเรื่องอื่นๆในชีวิตเพราะเรายังมีคุณค่ากับคนอื่นหรือเป็นประโยชน์กับหน่วยงานอื่นที่เห็นคุณค่าของเรา ให้แทนที่ด้วยการยอมรับในความจริงที่เกิดขึ้นแต่ไม่ยอมแพ้ต่ออารมณ์ตัวเองและก้าวต่อไป

3.   การตีความ

การอ่านใจคน เป็นการรับรู้ว่าคนอื่นมองเราอย่างไร และคิดในทางลบโดยไม่มีสิ่งพิสูจน์ได้เพียงพอเป็นการสรุปเองคิดไปเอง ให้แทนที่ความคิดเหล่านั้นด้วยการชุกคิดว่าเรารู้ความคิดตัวเองดีว่าเราคิดมากไปเอง

4.    พึ่งหมอดู

หรือ ตีความอนาคตไปในทางแย่ในสิ่งที่ยังไม่เกิดขึ้น ให้แทนที่ความคิดนี้ด้วยการบอกตัวเองว่าไม่มีใครหรอกที่จะล่วงรู้อนาคตได้

5.  ตราหน้าตัวเอง

การให้นิยามผิดๆหรือการคิดลบกับตัวเอง เช่น ฉันมันไม่เอาไหนเพราะสอบตก เราไม่ควรตัดสินขีวิตใครทั้งนั้นแม้แต่ตัวเอง เพราะเราก็แค่สอบตกในวิชานั้น เราอาจจะทำได้ดีในวิชาอื่นๆก็ได้

6.    คิดว่าเหตุการณ์ร้ายมักจะเกิดซ้ำๆกับเราเสมอ 

เช่นบอกกับตัวเองว่าทำไมเรื่องร้ายๆแบบนี้ต้องเกิดกับฉันตลอดเลย ให้แทนที่ความคิดนี้ด้วยการบอกว่า ต้องหาวิธีป้องกันเพื่อให้เกิดการเปลี่ยนแปลง และได้ผลลัพธ์ที่แตกต่างในครั้งหน้า

7.    โทษตัวเอง

ไม่ว่าจะเกิดเรื่องร้ายที่ไม่สามารถคาดการณ์ได้ก็มักจะโทษตัวเอง ให้แทนที่ด้วยการบอกตัวเองว่ามันไม่ใช่ความผิดของเราและก็ไม่ใช่ความผิดของใครทั้งนั้น

ความคิดวิตกกังวล ก็เช่นกัน เป็นรูปแบบของกับดักทางความคิดอย่างหนึ่ง และหากไม่ได้รับการแก้ไขก็จะเกิดเป็นความบกพร่อง หรือ anxiety disorder ทำให้เกิดเป็นความผิดปกติด้านสุขภาพจิตต่อมาได้

 

เทคนิคทางจิตวิทยาที่ช่วยปกป้องเราจากกับดักทางความคิด

• มีความรู้ ความเข้าใจ

• ชัดเจนกับความคิดของตัวเอง

• ตั้งคำถามกับตัวเองให้มากก่อนสรุป

ก่อนที่จะสรุปอะไรง่ายๆลองถามตัวเองว่าสิ่งที่เราคิดมันมีมูลความจริงไหม หรือเราคิดไปเอง และมันสำคัญต่อการเก็บมาคิดใส่ใจหรือไม่

• คุยกับตัวเองบ่อยๆ ตัวเราเองเป็นเพื่อนที่ดีที่สุด ให้มีเมตตากรุณากับตัวเอง
•  หยุดความคิดฟุ้งซ่าน หากรู้ว่าตัวเองกำลังหลงทางในความคิดเริ่มคิดวนเวียน วิตกจริตเกินเหตุให้สั่งตัวเองให้หยุดทำ
• ฝึกการดูแลจิตใจตัวเอง ควรพักผ่อนให้ร่างกายและจิตใจกลับมามีพลัง เติมเต็มชีวิตด้วยความสุขและการกินดี อยู่ดี หมั่นรักษาสุขภาพกายและใจให้แข็งแรง
  

หากขาดการตรวจสอบความคิดตัวเองอย่างสม่ำเสมอและปล่อยให้ความคิดทำงานไปตามใจโดยไม่มีการควบคุม หรือ ตั้งสติให้ดี อาจทำให้ชีวิตของเรามีความคิดที่ผิดเพี้ยน มีคติ มีทัศนคติต่อการใช้ชีวิตในทางลบ ในที่สุดก็ติดกับดักทางความคิดที่โน้มเองไปในทางคิดลบและเมื่อเกิดขึ้นเสมอประจำจนเป็นกิจวัตรและนิสัยก็จะค่อยๆกลายเป็นรูปแบบวิธีการทางความคิดของเรา

ดังนั้นควรหมั่นตรวจสอบข้อสรุปทางความคิดของเราอยู่เสมอ หากเราไม่สามารถจัดการกับขบวนการรูปแบบทางความคิดลบ หรือ ติดกับดักทางความคิดที่ไม่หลุดพ้นได้ด้วยตัวเองควรปรึกษานักจิตวิทยาผู้เชี่ยวชาญเพื่อช่วยเหลือในการปรับเปลี่ยนรูปแบบและขบวนการทางความคิดให้เรา